آمارهای رسمی از تولید و فروش خودرو توسط خودروسازها نشان می‌دهد طی هشت ماه اول سال‌جاری ۱۵۲ هزار خودروی تولید شده، در پارکینگ کارخانه‌ها متوقف مانده است. هرچند گفته می‌شود عواملی همچون نبود قطعه مانع عرضه خودروهای تولیدی به بازار مصرف شده است، اما ریشه سبقت تولید از فروش (انباشت خودرو در پارکینگ تولید) به سیاست ضدتولید «قیمت دستوری» مربوط می‌شود. خودروسازها از یکسو متحمل تورم هستند و از سوی دیگر اجازه فروش با «قیمت بازار» برای پوشش هزینه‌ها را ندارند.
اینکه کارشناسان همیشه از عدم عرضه مناسب خودرو به بازار به عنوان یکی از بزرگترین مشکلات بازار خودرو یاد می کنند بیراه نبوده است و این بررسی نشان می دهد که خودروساز تولید دارد ولی عرضه ندارد به دلیل نبود قطعه در صورتیکه در آمار تولید خود خودروی ناقص را نیز محاسبه کرده است . پس می توان گفت که یک جای قضیه تولید و عرضه مشکل دارد . خودروهای معپقی که بیان شده بود تمام شده اند هم به نظر می رسد داستانشان ادامه دارد .
بررسی اطلاعات ارائه شده از سوی سه خودروساز بزرگ کشور به بورس، نشان می‌دهد فروش آنها در هشت ماه امسال کمتر از میزان تولیدشان بوده و به نظر می‌رسد این موضوع با دپوی خودروها در ارتباط است. بنابر آمار منتشره، ایران‌خودرو، سایپا و پارس خودرو در مجموع طی هشت ماه امسال حدود ۵۶۷ هزار دستگاه تولید داشته‌اند، حال آنکه جمع کل فروش‌شان حدودا ۴۱۵ هزار دستگاه بوده است. با این حساب، غول‌های جاده مخصوص تا پایان آبان امسال، به‌طور حدودی ۱۵۲ هزار دستگاه کمتر از میزان تولید خود فروخته‌اند.
این تفاوت آماری میان تولید و فروش خودروهای داخلی در حالی است که گفته می‌شود ده‌ها هزار دستگاه محصول در پارکینگ‌های خودروسازان دپو شده‌اند و روایات مختلفی در مورد آنها وجود دارد. از دید برخی، خودروهای دپویی در واقع احتکار شده‌اند و با قیمت‌هایی بالاتر به فروش بروند. این در حالی است که خودروسازان می‌گویند دپویی‌ها کسری قطعه دارند و در انتظار تامین قطعات برای تجاری‌سازی هستند. حال با توجه به انتشار آمار عملکرد خودروسازان در هشت ماه امسال که کمتر بودن فروش را نسبت به تولید نشان می‌دهد و همچنین جلسه اخیر در سازمان بازرسی، خودروهای دپویی باز هم خبرساز شده‌اند. بنابر آماری که سه خودروساز بزرگ کشور به بورس ارائه داده‌اند، میزان کل فروش آنها در هشت ماه امسال و نسبت به رقم تولید، بیش از ۱۵۲ هزار دستگاه کمتر بوده است. از همین رو بار دیگر این پرسش پیش آمده که چرا خودروسازان کمتر از میزان تولید خود، فروخته‌اند؟ آیا پای احتکار در میان است؟ اگر پاسخ مثبت است، دلیل آن چیست؟
پرسش دیگر اینکه آیا بین «کمتر بودن فروش نسبت به تولید» و «محصولات ناقص» ارتباطی وجود دارد؟ هرچند وجود خودرو در پارکینگ هر خودروسازی به خودی خود طبیعی بوده و نمی‌توان حتمی و قطعی برچسب احتکار به آن زد، با این حال در خودروسازی ایران داستان متفاوت است به‌خصوص در دوران التهابات بازار. زیاد پیش آمده که انتشار تصاویری از پارکینگ‌های مملو از خودرو، حاشیه‌ساز و با استناد به آنها، شرکت‌های خودروساز بزرگ کشور متهم به احتکار شده‌اند.
این در حالی است که نه خودروسازان و نه وزارت صنعت، معدن و تجارت هیچ وقت زیر بار این اتهام نرفته و دلایل دیگری را برای محصولات دپویی عنوان کرده‌اند. تا پیش از بروز پدیده «خودروهای ناقص»، خودروسازان در واکنش به پر بودن پارکینگ‌ها معمولا عنوان می‌کردند که محصولات انبار شده، در انتظار حمل به مقاصد شهرستانی برای تحویل به مشتریان هستند. گاهی نیز دلایل دیگری مانند مشکلات شماره‌گذاری، در توجیه دپوی خودروها مطرح می‌شود، به‌خصوص حالا که خودروسازان حق ندارند محصول بدون پلاک عرضه کنند. با همه اینها اما اصلی‌ترین دلیلی که خودروسازان درباره پر بودن پارکینگ‌های خود عنوان می‌کنند، موضوع محصولات ناقص است.
این خودروها که معمولا به‌دلیل کسری قطعه به پارکینگ می‌روند، تا زمان تامین قطعات موردنیازشان قابلیت تجاری شدن ندارند. هرچند خودروسازان و حتی وزارت صمت بارها تاکید کرده‌اند دلیل اصلی پر بودن پارکینگ‌ها، وجود محصولات ناقص است، با این حال افکار عمومی چندان قانع نشده و اتهام احتکار همواره بر پیشانی خودروسازان چسبیده است.
اینکه چرا بسیاری از شهروندان دپوی خودروهای داخلی را به منزله احتکار می‌دانند، جدا از بی‌اعتمادی کلی آنها به خودروسازان، ریشه در مساله قیمت نیز دارد. افکار عمومی بر این باور است که خودروسازان گاهی دست به احتکار می‌زنند تا به واسطه کمبود عرضه، قیمت رشد کند. هرچند خودروسازان زیر بار نمی‌روند و بحث احتکار را رد می‌کنند، با این حال برخی کارشناسان معتقدند به‌دلیل سیاست‌های دستوری در قیمت‌گذاری، گاهی دپوی عمدی خودروها توجیه اقتصادی دارد.
جزئیات فروش هشت ماهه خودرو
بر‌اساس اطلاعات ارسالی ایران‌خودرو، سایپا و پارس خودرو به بورس، این سه خودروساز در مجموع ۴۱۴ هزار و ۵۰۹ دستگاه انواع محصول را در هشت ماه امسال به فروش رسانده‌اند که نسبت به مدت مشابه سال گذشته افت حدودا ۲۵درصدی را نشان می‌دهد. در این بین، بیشترین فروش به ایران‌خودرو اختصاص یافته و این شرکت توانسته تا پایان آبان امسال ۲۶۸ هزار و ۶۶۱ دستگاه محصول بفروشد. هرچند در مقایسه با هشت ماه سال گذشته، ایران‌خودرویی‌ها ۲۰درصد بیشتر فروخته‌اند، با این حال فروش آنها در مقایسه با محصولات تولیدی‌شان کمتر بوده است.
طبق آمار ارائه شده به بورس، ایران‌خودرو در هشت ماه امسال ۲۹۱ هزار و ۲۳۴ دستگاه محصول را به تولید رسانده که ۲۲ هزار و ۵۷۳ دستگاه بیش از میزان فروش این شرکت بوده است. پرفروش‌ترین محصول ایران‌خودرو در هشت ماه امسال به گروه پژو با تیراژ بالغ بر ۲۰۹ هزار دستگاهی اختصاص داشته و کمترین فروش نیز نصیب سوزوکی ویتارا با تنها یک دستگاه شده است. تولید این محصول البته سال گذشته متوقف شد. در بین دیگر محصولات ایران‌خودرو، دنا پس از گروه پژو بیشترین تیراژ را به خود اختصاص داده و در رده بعدی نیز سمند جای دارد.
اما سایپا دیگر خودروساز بزرگ کشور نیز در هشت ماه امسال ۱۸۵ هزار و ۲۱۲ دستگاه محصول را فروخته که بیشتر آن را تیبا به خود اختصاص داده است. سایپایی‌ها در این مدت بالغ بر ۱۴۰ هزار دستگاه تیبا فروخته‌اند و کم‌فروش‌ترین محصول این شرکت نیز سراتو نام دارد که البته ماه‌هاست تولید نمی‌شود. همچنین پس از تیبا، بیشترین میزان فروش به پراید اختصاص یافته است، خودرویی که از مرداد امسال دیگر تولید نشد.
مقایسه آمار فروش سایپا با هشت ماه سال گذشته حکایت از افت بیش از ۳۰ درصدی دارد. دومین خودروساز بزرگ ایران اما با توجه به آمار ۲۰۹ هزار و ۵۳۴ دستگاهی تولید در هشت ماه امسال، ۲۴ هزار و ۳۲۲ دستگاه محصول کمتری را (نسبت به تولید) فروخته است.
