شاید شما هم به طور غیر منتظره با دودهای رنگی که از اگزوز خودرو خارج می شود رو به رو شده باشید. بسته به کیفیت سوخت، استهلاک بیش از حد قطعات داخلی موتور، نحوه رانندگی و شرایط آب و هوایی نامناسب، عملکرد موتور از حالت استاندارد خارج شده و دودهایی به رنگ های مختلف از اگزوز آن خارج می شود که گاهی رانندگان این گونه خودروها با برخورد و اعمال قانون توسط پلیس نیز روبه رو می شوند.
همان طور که گرفتن آزمایش خون از بیمار برای تشخیص بیماری بسیار مهم است، در خودرو نیز یکی از راه های ساده و در دسترس تشخیص عیب احتمالی، استفاده از دستگاه ها و تجهیزات پیشرفته ای است که گازهای خروجی از اگزوز را به عنوان در دسترس ترین سیال مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند. اهمیت کنترل این گاز ها از چند زاویه قابل بررسی است: نخست این که محصولات ناشی از احتراق صدمات زیادی را به محیط زیست اطراف ما وارد می کند، به طوری که برخی از این گازها و به خصوص هیدرو کربن ها به لایه های فوقانی جو نیز نفوذ کرده و عامل تشکیل باران های اسیدی می شوند که بارش این نوع باران ها برای ساکنان کره زمین و گیاهان بسیار مضر است.
از طرف دیگر در صورت بروز احتراق ناقص در موتور، گازهای خروجی از اگزوز به رنگ های مختلفی در می آیند که هر کدام از این رنگ ها نشانگر وجود نوعی ایراد در عملکرد موتور است. به طور کلی دود خروجی از اگزوز باید بی رنگ باشد که نتیجه صحیح کار کردن موتور خودرو است، اما در صورت به وجود آمدن مشکل و ایجاد خللی در عمل احتراق، دود اگزوز به سه رنگ تغییر می کند که عبارتند از آبی، سفید و سیاه.
در ادامه در رسانه اسپیدان به بررسی عوامل مهم در ایجاد این مشکلات خواهیم پرداخت.
بدون دود (خاکستری بسیار کم رنگ)
در این حالت آلاینده های خروجی از اگزوز در حد استاندارد قرار داشته و موتور سالم بوده و دود نمی کند (حتی موتور دیزلی)، بدین معنی که وقتی نوک انگشت خود را به لوله اگزوز می زنیم، نباید چرب یا سیاه شود.
دود آبی
اگر از اگزوز خودرو دود آبی خارج می شود نشانه روشن و بسیار قطعی این است که موتور در حال سوزاندن روغن بوده و این زمانی روی می دهد که سوپاپ های دود و هوا، رینگ های پیستون و یا توربو شارژر، فرسوده شده و روغن از طریق آن ها به درون محفظه احتراق نشت می کند.
این دود آبی رنگ که بیش تر در خودروهایی با کیلومتر کارکرد بالا دیده می شود، بیش تر اوقات به خاطر نشتی روغن در مخلوط سوخت و هوا در اگزوز ظاهر می شود. فقط چند قطره روغن می تواند دود خروجی را به این رنگ در بیاورد. اگر روغن سوزی موتور همراه با کم شدن توان باشد و مخصوصا در سربالایی ها، دلیل آن می تواند از رینگ های ضعیف شده پیستون باشد، اما به راستی این روغن سوزی از کجا شروع می شود؟
همان طور که می دانید در موتور خودرو تعداد زیادی واشر آب بندی و اورینگ وجود دارد که وظیفه آن ها جلوگیری از ورود روغن به محفظه های احتراق است و اگر ورود این روغن به محفظه بسیار زیاد باشد می تواند اطراف شمع جرقه را نیز فرا گرفته و باعث از دست رفتن یک احتراق کامل شود که در این صورت شمع هم باید تعویض یا تمیز شود. یکی از نشتی های شایع، عدم آب بندی مناسب در گایدها یا راهنماهای سوپاپ های دود و هواست که در صورت گاز دادن و شتاب گیری موتور، میزان دود آبی را به طور چشمگیری افزایش می دهد. در خودروهای دارای توربوشارژر هم روغن سوزی غالبا به دلیل خرابی واشر پره های توربو شارژر است که روغن از طریق این پره ها به اگزوز راه پیدا کرده و در اثر دمای زیاد اگزوز به سرعت می سوزد.
پس به طور کلی دود آبی خروجی از اگزوز را می توان در دو حالت زیر مورد بررسی قرار داد:
الف) موقتی: روغن سوزی ناشی از خلاصی بیش از حد گیت سوپاپ است. در این حالت معمولا روغن کم نمی کند و در موقعی که موتور پر گاز کار می کند دود قطع می شود.
ب) دائمی: اگر موقع کم گاز یا پر گاز کار کردن، موتور به طور دائم دود کند، روغن سوزی ناشی از رینگ و پیستون یا متعلقات تنه سیلندر و سرسیلندر است، از جمله موردی که درباره گاید سوپاپ ذکر شد.
برای رفع مشکلات ناشی از دود آبی توصیه می شود قطعات متحرک موتور توسط یک مکانیک مجرب تا محفظه احتراق مورد کنترل و بازبینی قرار گیرد. تا قبل از مراجعه به تعمیرگاه و برای جلوگیری از بروز صدمات بیش تر بهتر است به صورت مرتب سطح روغن موتور توسط گژ روغن و در حالتی که موتور سرد است کنترل و در صورت کمبود، نسبت به سر ریز آن اقدام شود. تقریبا بیش ترین هزینه تعمیرات موتور در این حالت اتفاق می افتد به نحوی که ممکن است کار به تعمیر اساسی موتور نیز بینجامد.
دود سفید
دود سفید مورد نگران کننده ای ندارد و در اکثر موارد بخار آبی است که احتمالا در نتیجه ایجاد تراکم طبیعی در داخل سیستم اگزوز پدید می آید. دود سفید در هنگام صبح و زمانی که خودرو در شرایط سرد کار می کند طبیعی است و حالت بخار دارد. وقتی شب تا صبح خودرو شما در پارکینگ متوقف است، عمل تقطیر یا به اصطلاح، عرق کردن در محفظه احتراق شکل گرفته است و زمانی که استارت می زنید، بخارات آب از اگزوز خارج می شوند، اما این نوع دود به سرعت و پس از گرم شدن موتور از بین می رود.
با این حال دود سفید متراکم می تواند یک مشکل بزرگ نیز به شمار برود. این نوع دود متراکم می تواند به دلیل آسیب دیدگی سرسیلندر و یا سوختن واشر آن و در نتیجه ورود و نشت مایع خنک کننده (آب رادیاتور) به داخل محفظه احتراق ایجاد شود در این صورت تعمیرات پرهزینه ای در انتظار شماست.
اگر این ایراد را نادیده بگیرید مشکل می تواند به مراتب بدتر شود و حتی یک نشت بسیار کوچک در مایع خنک کننده می تواند منجر به آسیب جدی به موتور شود. ضمنا نشت این مایع و ترکیب آن با روغن موتوری که در کانال های مجاور با مجاری آب قرار دارد می تواند دردسر تازه ای برای خودرو پدید آورد که در اصطلاح تعمیرکاران به قاطی کردن آب و روغن معروف است. پس به طور کلی دود سفید خروجی از اگزوز موتور را نیز می توان در دو حالت زیر مورد بررسی قرار داد:
الف) موقتی: در زمستان ها و شب های سرد، وقتی موتور خاموش است، به علت این که هوای بیرون سرد و داخل موتور گرم است، هوای داخل موتور به صورت قطرات آب در می آید که بعد از روشن کردن موتور در صبح زود دود سفید رنگی از اگزوز خارج می شود که نتیجه آب سوزی است و چون این حالت موقتی است، اشکالی ندارد و پس از گرم شدن موتور قطع خواهد شد.
ب) دائمی: اگر دود سفید، دائمی باشد، دلیل آن سوختن واشر سرسیلندر یا ترک خوردگی تنه سیلندر است.
دود سیاه
خروج دود سیاه از اگزوز بدین معنی است که موتور در حال سوزاندن بیش از حد سوخت است که در وهله نخست باید عملکرد صحیح و استاندارد اجزای سیستم سوخت رسانی مانند سنسورها، انژکتور و رگلاتور فشار سوخت را مورد بررسی قرار داد و از تمیز بودن فیلتر هوا اطمینان حاصل کرد. در اثر کثیفی بیش از حد فیلتر هوا، کم بودن هوا و خام سوختن بنزین در موتور، دود سیاه ایجاد می شود.در مرحله بعد این مشکل می تواند در اثر فرسوده شدن سیستم جرقه زنی و شمع ها و همچنین ریتارد بیش از حد موتور(تنظیم نبودن دلکو به خصوص در موتور های کاربراتوری) اتفاق بیفتد. یکی دیگر از از دلایل مهم دود سیاه، عدم مخلوط سوخت و هوا با درصد متناسب است که یا مقدار سوخت بیش از حد است و یا هوا به مقدار کافی وجود ندارد.
مشکلات مختلفی از جمله گرفتگی در محفظه فیلتر هوا و یا راه ورودی هوا به موتور می تواند مانع ورود هوای کافی به مخلوط احتراق در قلب موتور شود. در خودروهای انژکتوری اجزای سیستم سوخت رسانی تاثیر بسزایی در تعیین مقدار نسبت سوخت و هوا می توانند داشته باشند. حسگرهایی از قبیل فشار هوای ورودی، جرم هوای ورودی، اکسیژن و دمای آب عامل تعیین کننده مقدار سوختی هستند که قرار است توسط انژکتورها در محفظه احتراق پاشیده شوند؛ البته کثیفی استِپر موتور و نشتی انژکتور هم می تواند باعث ایجاد دود سیاه شود. در خودروهای کاربراتوری نیز در صورت تنظیم نبودن مدارهای شتاب و یا دور آرام و یا دریچه ساسات، مشکل ایجاد دود سیاه بروز خواهد کرد.
تشخیص دود سیاه معمولا بسیار ساده بوده و روش رفع آن نیز نسبت به بقیه آسان تر و کم هزینه تر است. افزایش مصرف سوخت یکی از پیامدهای اصلی تشکیل دود سیاه است که علاوه بر آلودگی زیست محیطی به نوعی پول شما را هم به سرعت دود می کند. نتیجه می گیریم که هر دود مشکوکی که از لوله اگزوز بیرون می آید به طور یقین نشان دهنده این نکته است که عملکرد خودرو در حالت استاندارد قرار نداشته و مشکل حادی پیش روی آن قرار دارد و بهتر است برای اطمینان از این عملکرد ناقص، سریعا خودرو و موتور آن توسط یک تعمیرکار مجرب نمایندگی مجاز بازدید شود. ضمنا برای دریافت برگه معاینه فنی، یکی از الزامات اصلی بدون دود کار کردن موتور است.
