کمتر کسی است که اهمیت ضد‌یخ و ضد‌جوش برایش آشکار نباشد. اما باز با این حال اتفاق می‌افتد کسانی از ریختن ضد‌یخ درون سیستم خنک‌کاری موتور غفلت می‌کنند و در سرمای زمستان، با ترکیدن بلوک موتور، خرج و دردسر بسیار زیادی برای خود درست می‌کنند. ترکیدن موتور به معنی درز باز کردن در آن و اختلال در کار دیگر بخش‌هاست و این ترکیدن می‌تواند شدت و ضعف داشته باشد. یک موتور ترکیده که حالا دوخته شده است، حتی در صورتی که دارای کارکرد مناسب و درستی باشد، باز هم در لبه تیغ خراب‌شدن قرار دارد و از هر نظر هر خریدار و آدم اهل فنی، یک مورد مردود شده به حساب می‌آید. پس بهتر است تا با این اتفاق و این اصطلاح بیشتر آشنا شویم.
یکی از عباراتی که در آگهی خودروهای قدیمی به چشم می‌خورد «موتور بدون ترکیدگی و دوخته شدن» است. اما این عبارت چه معنی دارد و چه راهکاری؟ همان طور که می‌دانیم، موتور از دو قسمت اصلی بلوک سیلندر و سرسیلندر تشکیل شده است و این دو بخش، قسمت‌های دیگر را در‌بر‌دارند. مشکل ترکیدگی هم ممکن است در بلوک سیلندر رخ دهد و هم در سرسیلندر. اما این مشکل معمولا در بلوک سیلندر رو به بیرون دیده می‌شود ولی در سرسیلندر ممکن است بین خانه‌ها (سیلندر) اتفاق بیفتد و یا در سرسیلندر مثل کف آن و بین لبه‌های سوپاپ‌ها، جای شمع، بین خانه‌ها و … رخ دهد.
ترکیدن علل و عوامل مختلفی دارد؛ گرم‌شدن بیش از حد موتور، سرد شدن ناگهانی موتور که ممکن است با تابیدگی سرسیلندر نیز همراه باشد و ترک‌های ریزی در سرسیلندر ایجاد کند، ضربه خودرن سرسیلندر یا بلوک موتور مثلا حین تعمیر و البته شایع‌ترین علت آن که یخ‌زدگی است.
بسیاری از موتور‌هایی که از ناحیه بلوک سیلندر دچار ترک می‌شوند، به علت یخ‌زدگی آب درون موتور در هوای سرد زمستان است که این اتفاق نیز همیشه از ناحیه مجاری گردش آب اتفاق می‌افتد. هوای سرد زمستان باعث کاهش دمای آب می‌شود و چون ضد‌یخ درون سیستم خنک‌کاری موجود نیست و یا به میزان کافی درون رادیاتور ریخته نشده است، آب با کاهش دما افزایش حجم پیدا می‌کند و باعث ترکیدن بلوک موتور و یا حتی سرسیلندر (بسته به نوع موتور) می‌شود. این ترکیدن می‌تواند هم به صورتی باشد که آب به شکل کمی اما محسوس به بیرون درز پیدا کند و هم می‌تواند فقط باعث لب باز کردن بلوک یا سرسیلندر شود.
ترکیدگی‌ها نیز معمولا بر اساس نوع موتور متفاوت است؛ یعنی در موتور‌های قدیمی آمریکایی این ترکیدن در ناحیه بلوک بیشتر اتفاق می‌افتد و یکی از شایع‌ترین مشکلات این موتور‌ها خصوصا در ساخته‌های AMC است اما نکته مشترک همه آنها، درز باز‌کردن راهگاه آب به بیرون از موتور است. البته باید متذکر شویم که بد‌ترین حالتی که ممکن است اتفاق بیفتد نیز ترکیدن بلوک موتور آن هم از قسمت جداره داخلی سیلندر است که باعث می‌شود تا کمپرس موتور از سیلندر به راهگاه آب نفوذ کند. این اتفاق شوم هم باعث افت توان موتور می‌شود و هم اینکه نیاز به تعویض بلوک موتور پیدا می‌کند که به خاطر باز و بست دوباره همه قطعات موتور که معمولا نیاز به تعویض آنها هم خواهد شد، هزینه‌های زیادی به دنبال خواهد داشت.
راه تشخیص ترکیدگی
اگر ترکیدگی و پارگی موتور زیاد باشد و به چشم دیده شود، نیاز به انجام آزمایش خاصی نیست اما گاهی اوقات این پاره شدن بسیار جزئی است و آب به میزان کمی از سیستم خنک‌کاری کم می‌شود و یا اصلا این ترکیدگی دیده نمی‌شود.
برای این کار معمولا بلوک موتور باز می‌شود تا در بیرون آزمایش‌ها انجام شود. اما همیشه بهتر است تا اول در صورتی که حس می‌شود تا ترکیدگی از درون سیلندر‌ها اتفاق افتاده است، با استفاده از فشار‌سنج که به جای شمع‌ها بسته می‌شود، فشار درون یک سیلندر اندازه‌گیری شود. هرچند که این افت فشار می‌تواند به خاطر خرابی واشر سرسیلندر، ضعف رینگ‌های کمپرسی و یا خط افتادن روی جداره سیلندر و … نیز باشد اما در صورت بروز این عیب، اختلاف فشار یک سیلندر با خانه بعدی بیش از حد مجاز و خارج از عرف خواهد بود.
راه دیگری که برای تشخیص ترکیدگی انجام می‌شود، استفاده از فشار آب گرم و یا هوای فشرده است. هر چند که راه و روش استاندارد، استفاده از اشعه X است که البته در کشور ما این راه اصلا مرسوم نیست.
راه‌حل ترمیم پارگی موتور
برای رفع عیب این اتفاق راه‌های مختلفی وجود دارد اما نکته جالب اینجاست که این راه‌ها همگی یک درمان موقت هستند و همیشه مالک پس از مدتی اقدام به تعویض بلوک موتور و یا سرسیلندر و یا کل موتور می‌کند. خودرویی که قرار است سریعا فروخته و به نوعی خریدار بد‌شانس درگیر این مشکل شود، با یک درمان سرپایی مداوا می‌شود.
اما تعویض بلوک موتور نیز هزینه‌های زیادی در پی دارد و مهم‌تر اینکه نیاز به انجام کار‌های قانونی برای تغییر شماره موتور و کوبیدن شماره قبلی یا یک شماره جدید در سند خودرو دارد. اما گاهی مواقع دیده می‌شود که هزینه‌های باز‌کردن، دوختن و تعمیر یک موتور، از خرید یک موتور کارکرده اما سالم و بدون نیاز به تعمیر بیشتر است و بسیاری از افراد اقدام به خرید یک موتور کارکرده اما سالم می‌کنند؛ چرا که معمولا با باز کردن یک موتور نیاز به تعمیر و تعویض دیگر قطعات نیز خواهد شد.
یک راه سرپایی استفاده از پودر‌های حاوی گرد فلزات است که در بازار موجود است و اسامی مختلفی دارد هر چند که همه آنها را با نام‌های واندربل و واندرسیل می‌شناسند اما این پودر اسامی مختلفی دارد و توسط کمپانی‌های مختلفی تولید می‌شود.
این پودر را از درب رادیاتور درون سیستم خنک‌کاری می‌ریزیم. با گرم شدن موتور و آب درون آن، دانه‌های این پودر‌های فلزی درون ترک قرار می‌گیرند و آنجا را پر می‌کنند. راه دیگر استفاده از چسب‌های مخصوص است.
هر چند گفته می‌شود با استفاده از چسب‌هایی مثل چسب دوقلو، چسب هل و یا چسب آکواریوم می‌توان این عیب را رفع کرد اما این چسب‌ها در برابر حرارت زیاد پس از مدتی از بین می‌روند و مشکل سر باز می‌کند. چسب چدن و آلومینیوم گزینه بهتری است.
اما اگر ترک زیاد باشد، با این کار‌ها نمی‌توان جلوی آن را گرفت خصوصا که وقتی دریک قطعه فلزی، ترک جوانه زد پس از مدتی و به خاطر سرد و گرم شدن قطعه، ترک ایجاد شده کم کم پیشروی می‌کند و زیاد می‌شود. در این حالت دو راه خواهیم داشت؛ جوش فلزی و دوختن و حتی ترکیبی از هر دو.
برای جوش دادن با استفاده از سیم جوش مناسب که با بدنه بلوک موتور و یا سرسیلندر همخوانی داشته باشد، اقدام به جوشکاری قسمت ترکیده می‌کنند. این قسمت اگر دارای ترک زیاد باشد، بعد از جوشکاری اقدام به دوختن آن نیز می‌شود. برای دوختن از یک قطعه فلزی دیگر روی قسمت جوشکاری شده استفاده می‌شود و سپس این قطعه فلزی که معمولا یک ورق مناسب است، با پیچ و سوراخ‌کاری به بدنه بلوک موتور ثابت می‌شود و نقش یک رفوگری و پینه را بازی خواهد کرد.
